پارچه‌های سنتی ایران

تاریخ باستان ایران نشان از پیشرفت چشمگیر ایرانیان در عرصه نساجی داشته است

به نحوی که بارها و بارها باستان شناسان از میان ویرانه‌های تاریخی تکه‌هایی از پارچه‌های نفیس ابریشمی یا کتان را یافته‌اند.

استفاده ایرانیان از لباس های نفیس با استفاده از پارچه هایی سرشار از

ذوق و سلیقه یکی از مسائلی است که امروز با وجود مشکلات نساجی های مدرن

و کاهش چشمگیر کارگاه های پارچه بافی سنتی در کشور، تبدیل به حسرتی برای کشورمان شده است. واردات پارچه های بی کیفیت چینی و کشورهایی نظیر آن بازار ایران را بدون توجه به هویت و پیشینه تاریخ آن تبدیل به جولانگاه رقابت کرده است به نحوی که امروز حتی بسیاری از ایرانیان حاضر به خرید محصولات ایرانی به دلیل نوع تبلیغات سوء طی سالهای اخیر نیستند.

آنچه که از نساجی سنتی ایران برجای مانده، دستگاههای زری بافی و مخمل بافی است که در کارگاههای هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی در شهرهای تهران، کاشان، اصفهان و یزد وجود دارد. علاوه بر آن در منطقه های یزد، کاشان، کرمان، خوزستان، گیلان، مازندران، آذربایجان، کردستان و کرمانشاه پارچه هایی به شیوه سنتی بافته می شود.

شعر بافی

شَعر در فرهنگ لغت به معنی موی انسان یا حیوان است. در اصطلاح بافندگی نوعی پارچه ابریشمی در کاشان و نوع پشمی و نخی آن در یزد و اصفهان رایج بوده است و به همین دلیل امروزه نام خانواده های شعرباف در این شهرها زیاد شنیده می شود. در بافت این پارچه از نقشه خاصی استفاده نمی شود. در نتیجه تولیدات آن را می توان به دو گروه ساده و میله ای یا راه راه تقسیم نمود. شعرساده در رنگهای بنفش، زرشکی، مشکی، زرد، بادنجانی، سبز وگلی در عرض ۲متر در طول ۲متر برای خانمها بافته می شود.شعر میله ای را معمولاً به رنگهای سیاه و سفید به عرض ۲متر و طول ۵/۱ متر برای آقایان می بافند. امضای بافنده که با نشان طلایی در سر و ته پارچه زده می شود، در تمامی کارگاهها رایج است.

کرباس

کرباس نوعی پارچه پنبه ای ساده و سفید رنگ است که مصرف آن به بافت، ضخامت و نخ بستگی دارد. کرباس از پارچه های مناسب برای لباسهای ساده تابستانی است

امروزه برای بافت پارچه کرباس به طور عمده از دستگاههای ماشینی استفاده می شود. این دستگاهها از ۲ تا ۶ ورد دارد ونسبت به کیفیت پارچه از وردها استفاده می شود.

زری بافی

زری بافی از صنایع دستی ایران است که از دیرباز در کشور ما رایج بوده است. زمان پیدایش زری بافی روشن نیست ولی مهم این استکه محصولات ابریشمی ایران از دو هزار سال قبل در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته است. در قبر شارلمانی پادشاه فرانسه یک قطعه پارچه زری متعلق به دوره ساسانی به دست آمده که از شاهکارهای هنری به شمار می رود.

عمده ترین ماده اولیه زری بافی ابریشم طبیعی و نخهای گلابتون است. گلابتنون تاری است که در بافت زری و نقده دوزی به کار می رود و در انواع قیمتی، مغز آن ابریشم است و برگرد آن رشته های نازکی از نقره آمیخته با طلا می پیچند. برای بافت زمینه از ابریشم ساده و برای بافت نقوش از نخ ابریشمی در رنگهای مختلف و گلابتون استفاده می شود. در بافت زری دو نفر(بافنده و گوشواره کش) با هم کار می کنند و این پارچه را با دستگاه دستوری می بافند.

ترمه

پژوهشگران در مورد خاستگاه ترمه، نظریه های متفاوتی ارائه داده اند. برخی

آن را کشمیر و عده ای ایرانی می دانند. پشم یا نخ ترمه را با مواد گیاهی به رنگهای متنوع در می آورند. گاهی نیز ترمه را به صورت دورو می بافند. ترمه های راه راه (شال محرمات) با هفت رنگ بافته می شود. ترمه های کشمیر طرحهای درشت دارند و ترمه های کرمان دارای طرحهای ریز و مکرر است.

مخمل

نوعی پارچه نخی یا ابریشمی پرزدار است که چون ابریشم از اجزای آن است

در بسیاری از کتابهای قدیم به نام مخمل ابریشمی آمده است. از نوشته های

پیشینیان چنین برمی آید که مخمل بیشتر برای لباس بانوان و گاهی برای یقه، حمایل یا کلاه مردان استفاده می شده است.

جاجیم

جاجیم، بافته ای از پشم تابیده الوان است که عرض آن معمولاً حدود ۲۰ تا ۳۵ سانتی متر می باشد. گاهی از نخ پنبه ای برای پود نازک آن استفاده می شود. جاجیم سنتی ترین روش بافندگی را دارد و در بافت آن باید ظرافت و دقت لازم را رعایت نمود.

دستگاه های جاجیم بافی که به طور افقی در برابر بافنده قرار می گیرد دارای سه پایه چوبی استکه در لا به لای چله ها واقع شده و به وسیله دست به عقب و جلو حرکت می کند و امکان عبور پود از میان تارها را فراهم می سازد.

مهمترین مرکز بافت جاجیم استان آذربایجان شرقی و به ویژه روستاهای بخش خورش رستم از شهرستان خلخال است.

سایر پارچه های سنتی را نیز می توان به ترتیب زیر میتوان برشمرد:

پارچه های کلفت و پشمی مانند عبا که از کرک شتر یا پشم گوسفند تهیه می شود و محل تولید آن دهکده محمدیه در شهر نایین است.

پارچه های نخی یا پنبه ای رولحافی، روتختی، مفرش یا رختخواب پیچ معمولاً نقش چهار خانه راه راه دارد و محل تولید آنها در شهرهای اصفهان، یزد، اردکان وشوشتر است.

شال معروف به حسین قلی خان در یزد، قناویز در یزد و کاشان، صوف در بوشهر، جاجیم چه یا حمام سری در قریه زیارت گرگان وآلادشت مازندران، قطن که نوعی پارچه تابستانی است در یزد، دارایی یا ایکات در یزد، چادرشب در سیرجان، نوعی پارچه ابریشمی به روش ناخنی در کلات و نیز چادر شب ابریشمی قاسم آباد رودسر از دیگر دستبافهای سنتی کشور ماست.

پارچه های بازرگانی

مدارسی مهنام فدک تک بافتین

فاستونی اندیکو جامعه بدر و…

لباس کار کجراه ۷۰ ۳۰

لی صد در صد پنبه

مانتویی تنسل مازراتی اسکاچی

پارچه بیمارستانی اسپان باند ترگال سبز آب ژاول

پارچه ملحفه نگین طوبی

منشا انواع پارچه‌ ها

پارچه‌ها با توجه به منشا آن‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

پارچه‌هایی که منشا گیاهی دارند؛ مانند کتان، پنبه، کنف و غیره؛
پارچه‌هایی که سرچشمه‌ی حیوانی دارند؛ مانند ابریشم، پشم، خز طبیعی و غیره؛
پارچه‌هایی با سرچشمه‌ی معدنی؛ مانند آزبست ( پنبه‌ی نسوز) و پارچه‌های شیشه‌ای؛
پارچه‌هایی که از سنتزهای شیمیایی به دست می‌آیند؛ مانند نایلون، داکرون و ترگال.

پارچه‌های الیاف طبیعی

این پارچه‌ها از الیاف گیاهی به وجود می‌آیند که شامل موارد زیر می‌شوند:

الیاف میوه‌ای – دانه‌ای مانند پنبه؛
الیاف ساقه‌ای مانند کتان و کنف؛
الیاف برگی مانند سیسال؛
پارچه‌های نخی – پنبه‌ای.

پارچه‌های نخ و پنبه بسیار پرطرفدار و پرکاربرد هستند. این پارچه‌ها به پوست آسیب نمی‌رسانند و حساسیت ایجاد نمی‌کنند. این پارچه‌ها باعث جریان هوا و تنفس بدن می‌شوند، به همین دلیل در هوای گرم، خنک هستند. البته لباس‌هایی با الیاف پنبه‌ای ضخیم‌تر و گرم‌تر هستند و در سرما بدن را گرم می‌کنند. به دلیل این که این پارچه‌ها پس از شستن آب می‌روند، باید پیش از برش در آب انداخته شوند. همچنین نسبت به مرغوبیت جنس رنگ پس می‌دهند. در صنعت به طور معمول الیاف پنبه را در محلول اکسیدان می‌گذارند تا سفید شود. هر چه بیش‌تر در این محلول بمانند، سفیدتر و البته کم دوام‌تر می‌شوند. الیاف نخی در برابر چروک شدن بسیار حساس هستند. بهتر است این پارچه‌ها برای لباس‌های راحتی، منزل و لباس نوزاد به کار روند. این پارچه‌ها بید نمی‌زنند، ولی اگر در جای مرطوب و تاریک باشند، کپک خواهند زد.

در ادامه به معرفی برخی از انواع پارچه های نخی پرداخته می‌شود.

چلوار

از پارچه هایی که در بین انواع پارچه های نخی وجود دارد و طرفداران زیادی دارد پارچه های چلوار هستند که برای دوخت لباس های زنانه و مردانه کاربرد دارد و می توان آن را در مدل ها و رنگ های مختلف تهیه کرد.

کرباس

تراکم تار و پود در پارچه های کرباس کم است و جنس این پارچه ها ضخیم است و از دیگر خصوصیت هایی که این پارچه دارد آهاردار بودن آن است، این نوع پارچه برای دوخت لباس مناسب نیست.

کتان

پارچه های کتان به دلیل خنک بودن از شهرت خوبی دارند، جنس این پارچه ها به گونه ایی است که سریع چروک می شوند.

شناخت پارچه ها و اینکه چه خصوصیت ها و ویژگی هایی دارد در طراحی و انتخاب مدل می تواند به طراح بسیار کمک کند و سپس طراح با توجه به ویژگی هایی که برای پارچه وجود دارد بهترین مدل را بر روی پارچه پیاده می کند.

در عصر حاضر به دلیل پیشرفت تکنولوژی، پارچه های موجود در صنعت نساجی نیز از تنوع بسیار زیادی برخوردار هستند.
برای این که بتوانید در طراحی لباس و خیاطی موفق تر باشید نیاز به دانش و آگاهی در این زمینه دارید و باید با انواع پارچه های موجود در صنعت نساجی آشنایی داشته باشید.
برای این که بتوانید یک لباس زیبا و مناسب را برای مشتریان خود بدوزید باید اطلاعات کامل و جامعی در زمینه پارچه شناسی داشته باشید.
پارچه ها دارای انواع مختلفی می باشند که با توجه به نوع و ظرافت الیاف به کار رفته در تولید آن ها، تقسیم بندی می شوند:

پارچه طبیعی

این نوع از پارچه ها از مواد موجود در طبیعت مانند دانه گیاهان و یا پوست حیوانات تهیه می شوند.
پارچه های طبیعی جریان هوا را به خوبی از خود عبور می دهند و از ایجاد حساسیت و یا آسیب به پوست جلوگیری می کنند.
یکی از مناسب ترین و پرکاربرد ترین پارچه ها برای تولید لباس، پارچه های نخ و پنبه ای هستند؛
زیرا این پارچه ها جریان هوا را به خوبی از خود عبور می دهند و باعث حساسیت پوستی نمی شوند.
علاوه بر آن استفاده از پارچه های نخ و پنبه ای در هوای گرم مناسب است و از این طریق پوست می تواند به آسنی تنفس کند و بدن احساس خنکی بیشتری می کند.
اگر پارچه های نخ و پنبه ای با الیاف ضخیم تر را تهیه کنید، می توانید از آن ها برای تهیه لباس های گرم در فصل زمستان استفاده کنید.
البته باید به این نکته نیز توجه داشته باشید که پارچه های نخی پس از شستشو مقدار آب می روند و برای این منظور در هنگام برش،
باید آن ها را شستشو داده و سپس اقدام به اندازه گیری و تولید لباس توسط اسن پارچه ها نمود.
پارچه های نخی سریع تر از سایر انواع پارچه ها چروک می شوند و بهتر است آن ها را برای تهیه لباس های مورد استفاده در منزل به کار برد.

پارچه های مصنوعی

این نوع از پارچه ها را با استفاده از مواد غیر طبیعی و یا ترکیبی از مواد شیمیایی و غیر طبیعی تهیه می کنند.
پارچه های مصنوعی را برای اهداف مختلفی تولید می کنند متناسب با نوع کاربرد آن ها از ویژگی های متنوعی برخوردار هستند.
این نوع از پارچه ها در برخی موارد از استحکام زیادی برخوردار هستند و به راحتی پوسیده و یا ساییده نمی گردند.
کم حجم هستند و مانند پارچه های نخی پس از شست و شو آب نمی روند.

پارچه جین:

این نوع از پارچه ها دارای بافتی راه راه و با استحکام زیاد هستند که در ابتدا از آن ها برای تولید لباس کار استفاده می شده است.
البته امروزه از پارچه های جین که نوعی از پارچه کتان می باشند، برای تولید شلوار جین استفاده می شود.

پارچه پشمی:

پارچه های پشمی از الیاف حیوانات تهیه می شوند و نام گذاری آن ها نیز با تئجه به نوع پشم به کار رفته در تولید آن ها صورت می گیرد.
این نوع از پارچه ها هوا را در بین الیاف خود نگه می دارند و عایق خوبی برای گرما می باشند.
البته چون میزان جذب رطوبت در این پارچه ها بالاست.
رط.بت جذب شده در فضاهای خالی به آهستگی تبخیر می شوند و برای استفاده در فصل زمستان بسیار مناسب می باشند.

پارچه نمد:

برای تهیه این نوع پارچه، از پشم استفاده می شود؛ البته در تولید پارچه نمد از شیوه نمدمالی به جای بافتن استفاده می گردد و الیاف پشمی در هم تنیده می گردند.